"Για ένα παιδί που κοιμάται" Σενάριο διδασκαλίας

Σενάριο διδασκαλίας στη Νεοελληνική Λογοτεχνία της Β’ Γυμνασίου

με αφόρμηση το ποίημα της Δήμητρας Χριστοδούλου

«Για ένα παιδί που κοιμάται»

ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ

1. Τίτλος: «Για ένα παιδί που κοιμάται: μια σύγχρονη εκδοχή του Όλιβερ Τουίστ»
2. Δημιουργός: Μαρινάτου Ελένη, ΠΕ02
3. Εμπλεκόμενες γνωστικές περιοχές: Νεοελληνική Λογοτεχνία, Νεοελληνική Γλώσσα, Ιστορία, Κοινωνιολογία, Πληροφορική
4. Τάξη: Β΄ Γυμνασίου
5. Διάρκεια:  8 διδακτικές ώρες
6. Προϋποθέσεις υλοποίησης: διαθέσιμο εργαστήριο Πληροφορικής, εξοικείωση εκπαιδευτικού – μαθητών με τις ΤΠΕ (πλοήγηση στο διαδίκτυο, χρήση επεξεργαστή κειμένου, λογισμικού δημιουργίας παρουσιάσεων, λογισμικό οπτικής αναπαράστα-σης, ανοιχτών περιβαλλόντων μάθησης και Web2), ομαδοσυνεργατική διδασκαλία, ευελιξία στο ωρολόγιο πρόγραμμα, αξιοποίηση εξωσχολικού χρόνου
7. Μέσα υλοποίησης: σχολικό εγχειρίδιο, Η/Υ (Διαδίκτυο, Word, PP, Windows MovieMaker, bubbl.us), φωτογραφική μηχανή
8. Το σενάριο αποτελεί πρόταση διδασκαλίας

ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ

Το σενάριο ακολουθεί το Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών για τη Λογοτε-χνία. Οι μαθητές με αφορμή το ποίημα της Δ. Χριστοδούλου «Για ένα παιδί που κοιμάται», το οποίο ανθολογείται στο σχολικό εγχειρίδιο της Β’  Γυμνασίου, εργαζό-μενοι σε ομάδες μελετούν σύγχρονα φαινόμενα κοινωνικής παθογένειας (ρατσισμός, παιδική εργασία και εκμετάλλευση), πάνω στα οποία προβληματίζονται, στοχάζο-νται, σχολιάζουν και προτείνουν λύσεις, ενώ παράλληλα ασκούνται στη δημιουργική και συνεργατική γραφή και τη συγκριτική ανάγνωση λογοτεχνικών κειμένων. Τα συμπεράσματά τους παρουσιάζουν είτε σε μορφή Word είτε σε μορφή PP και τα αναρτούν σε Wiki ειδικά σχεδιασμένο για το μάθημα, ώστε να δίνεται η δυνατότητα της ανατροφοδότησης μέσα από τη διαδικασία της αξιολόγησης κάθε εργασίας από τα μέλη των ομάδων.

ΣΤΟΧΟΙ

Ως προς το γνωστικό αντικείμενο:

      Οι μαθητές θα μελετήσουν το ρεαλιστικό ποίημα της Δ. Χριστοδούλου και:

• θα εντοπίσουν τους θεματικούς άξονες του ποιήματος
• θα μελετήσουν μέσα από την περιήγησή τους στο Διαδίκτυο ένα πλούσιο υλικό πηγών, κυρίως από το δημοσιογραφικό Τύπο, για τα «καυτά» κοινωνικά ζητήματα της παιδικής εργασίας και του οικονομικού ρατσισμού – μετανάστευσης
• θα διαμορφώσουν κριτική στάση απέναντι σε αιχμηρά προβλήματα της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας.
• θα εξοικειωθούν με  την παραγωγή πολυτροπικών κειμένων, τη χρήση πολυμέσων, τη δημιουργική γραφή και τη διαθεματική προσέγγιση ενός γνωστικού αντικειμένου.
• Θα μυηθούν στην τέχνη του φωτορεπορτάζ (αποτύπωση της πραγματικότητας σε εικόνες).

Ως προς τη μαθησιακή διαδικασία:

Οι μαθητές θα εξοικειωθούν με την ομαδοσυνεργατική μέθοδο διδασκαλίας ερευνώ-ντας, επιλέγοντας, συνθέτοντας και αξιολογώντας από κοινού το υλικό που θα συγκε-ντρώσουν. Έτσι, θα αναπτύξουν κριτική σκέψη και πρωτοβουλία Θα μάθουν, επίσης, να μοιράζονται τη γνώση και την πληροφορία και να οικοδομούν νέα γνώση μέσα από τις διαδικασίες της αξιολόγησης του εαυτού τους και των άλλων. Προκειμένου τα μέλη της ομάδας να διεκπεραιώσουν τις εργασίες που τους έχουν ανατεθεί, θα μάθουν να αξιοποιούν τις δεξιότητες και τα ενδιαφέροντα κάθε μέλους της ομάδας, οπότε θα ανακαλύψουν τη σπουδαιότητα της σωστής κατανομής ρόλων σε μια συλλογική δουλειά.

Ως προς την αξιοποίηση των ΤΠΕ στη μαθησιακή διαδικασία

Οι μαθητές θα αποκτήσουν δεξιότητες ψηφιακού γραμματισμού (αξιοποίηση και χρήση του Διαδικτύου για έρευνα και επιλεκτική συλλογή πληροφοριών, των προγραμμάτων επεξεργασίας κειμένου, δημιουργίας παρουσιάσεων, κατασκευής νοητικού χάρτη, των πολυμέσων και των κοινοτήτων πρακτικής και μάθησης)

Θεωρητικό πλαίσιο της διδακτικής πρότασης

Μέσα από τη συγκεκριμένη πρόταση διδασκαλίας καλλιεργούνται η διερευνητική, βιωματική και συνεργατική μάθηση που εξασφαλίζουν τα ηλεκτρονικά περιβάλλοντα γνώσης. Οι μαθητές εμπλέκονται συναισθηματικά και λογικά σε μια δημιουργική διαδικασία προβληματισμού, αναζήτησης, αναστοχασμού, επιλογής και σύνθεσης που θα τους οδηγήσει στην παραγωγή νέας γνώσης και εμπειρίας βασισμένης στην ενεργό συμμετοχή και την αυτενέργεια.

Ο ρόλος του εκπαιδευτικού παύει να είναι κυρίαρχος· δεν μεταδίδει τη γνώση, αλλά ανοίγει το δρόμο στο μαθητή ώστε εκείνος, μόνος του, ν’ αναπτύξει τις απαραίτητες δεξιότητες που θα τον βοηθήσουν ν’ ανακαλύψει τη γνώση, οπότε ο ρόλος του είναι εμψυχωτικός και ανατροφοδοτικός.

           

Πορεία υλοποίησης

Α΄ φάση (2 διδακτικές ώρες): ο διδάσκων ενημερώνει τους μαθητές για την επιλεκτική αναζήτηση και τη σωστή αξιοποίηση της διαδικτυακής πληροφορίας. Επιπλέον, τους ξεναγεί στην κοινότητα του Wiki, που έχει δημιουργηθεί σε εξωδιδακτικό χρόνο (για εξοικονόμηση χρόνου), και τους μαθαίνει πώς να μοιράζονται τις γνώσεις και να σχολιάζουν τις εργασίες τους. Τέλος, τους μαθαίνει πώς να κατασκευάζουν ένα νοητικό χάρτη για καλύτερη κωδικοποίηση της πληροφορίας που έχουν να διαχειριστούν (ιδανικό εργαλείο για κινητοποίηση των μαθητών με μαθησιακά προβλήματα). Με δεδομένο ότι το σενάριο θα υλοποιηθεί σε τάξη 25-27 ατόμων, οι μαθητές χωρίζονται σε 5 ομάδες των 5-6 ατόμων.

Β΄ φάση ( 1 διδακτική ώρα): με τη βοήθεια του διδάσκοντα, οι μαθητές κάνουν μια προσεκτική ανάγνωση του ποιήματος «Για ένα παιδί που κοιμάται». Δίνονται σημασιολογικές διευκρινίσεις, που τυχόν χρειάζονται, και περιγράφονται σε αδρές γραμμές τα προβλήματα που θίγει το ποίημα: ο ρατσισμός και η παιδική εργασία, τα οποία χαρακτηρίζουν τη σύγχρονη κοινωνική παθογένεια της χώρας μας. Μοιράζο-νται τα φύλλα εργασίας σε κάθε ομάδα και γίνεται κατανομή εργασιών μεταξύ των μελών κάθε ομάδας.

Γ΄ φάση ( 3 διδακτικές ώρες): πλοήγηση στο Διαδίκτυο, αναζήτηση και επιλογή υποστηρικτικού υλικού (κείμενα, εικόνες, βίντεο, παρουσιάσεις) αξιοποιώντας τις ΤΠΕ (Word, PP, Windows MovieMaker, mind maps) εργαζόμενοι κατά ομάδες.

Δ΄ φάση (1 διδακτική ώρα): οι μαθητές αναρτούν στο Wiki τις τελικές εργασίες τους. Ακολουθεί σχολιασμός και αξιολόγηση των συνθετικών εργασιών μεταξύ των ομάδων.  

Ε΄ φάση (1 διδακτική ώρα):  αξιολόγηση στην ολομέλεια από την εμπειρία εφαρμογής του σεναρίου στη διδακτική πράξη με τα ακόλουθα κριτήρια: δυσκολία ανεύρεσης πληροφοριακού υλικού και αξιοποίησής του, ευχέρεια στη χρήση των ΤΠΕ, επάρκεια χρόνου, εκμετάλλευση εξωσχολικού χρόνου, βαθμός δημιουργι-κότητας, πρωτοβουλίας, κινητοποίησης και συνεργατικότητας κάθε μαθητή με τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας του, ενίσχυση του ενδιαφέροντος των μαθητών για το μάθημα.

Φύλλα εργασίας

1^η ομάδα:

α) Υποθέστε πως δεν έχετε διαβάσει το ποίημα και απομονώστε τον τίτλο από το περιεχόμενο του ποιήματος. Ποιες σκέψεις σάς υποβάλλει με μια πρώτη ανάγνωση; Καταγράψτε τις σκέψεις όλων των μελών της ομάδας σας δημιουργώντας ένα νοητικό χάρτη με τη βοήθεια του λογισμικού Bubbl.us και στη συνέχεια να το μεταφέρετε σ΄ ένα αρχείο Word, όπου θα σχολιάσετε ποια είναι η λειτουργία του τίτλου στο ποίημα και αν βοηθά στην κατανόηση του περιεχομένου του ή μπορεί να λειτουργεί παραπλανητικά.

β) Στο σχολικό σας εγχειρίδιο ανθολογείται το ποίημα του Ναζίμ Χικμέτ «Νανούρισμα στο γιο μου». Αφού το διαβάσετε προσεκτικά, απαντήστε στα ακόλουθα ερωτήματα:

- Ποιο είναι το θέμα του; Ο τίτλος προδιαθέτει τον αναγνώστη για το περιεχόμενο του ποιήματος;

- Ποιες ομοιότητες εντοπίζετε με το «Για ένα παιδί που κοιμάται»;

- Ποιες διαφορές εντοπίζετε με το «Για ένα παιδί που κοιμάται»;

- Ποιες σκέψεις σάς προκαλεί κάθε ποίημα ξεχωριστά;

Για την εργασία σας θα αξιοποιήσετε τον επεξεργαστή κειμένου και το πρόγραμμα κατασκευής νοητικού χάρτη Bubbl.us και θα την αναρτήσετε στο Wiki.

2^η ομάδα: Εργαστείτε από κοινού με τα μέλη της ομάδας σας και με τη βοήθεια μηχανών αναζήτησης (Google, Yahoo) βρείτε στοιχεία για την παιδική εργασία (περιγραφή και ιστορία φαινομένου, στατιστικά δεδομένα σε Ελλάδα και σε παγκόσμια κλίμακα, ενδεικτικά παραδείγματα, φωτογραφίες). Ενδεικτικά προτείνονται οι ιστοσελίδες http://www.iatrikathemata.gr/paidiergasia.htm, http://www.0-18.gr/, http://www.tydky.gr/news/news/stop-child-labour.html, http://www.synigoros.gr/?i=childrens-rights.el.home Αξιοποιήστε τις πληροφορίες από τις προτεινόμενες ή όσες άλλες ιστοσελίδες θεωρείτε έγκυρες, ενημερωμένες και ενδιαφέρουσες, επιλέξτε όσα στοιχεία χρειάζεστε για την εργασία σας και με το πρόγραμμα επεξεργασίας κειμένου συντάξτε ένα κείμενο όχι πάνω από 1000 λέξεις, με το οποίο θα απαντάτε στα ακόλουθα ερωτήματα:

α) Τι εννοούμε με τον όρο παιδική εργασία; Ποιοι λόγοι ωθούν τα παιδιά να εργαστούν; Ποιες συνέπειες έχει για τη ζωή του παιδιού;

β) Πότε εμφανίστηκε το φαινόμενο και με ποια ιστορικά γεγονότα συνδέθηκε;

γ) Ποια είναι η έκταση του φαινομένου στις αναπτυγμένες και στις υπανάπτυκτες χώρες;

δ) Ποια είναι η εικόνα της παιδικής εργασίας στην Ελλάδα; Σε ποιους τομείς της οικονομικής ζωής απασχολούνται ανήλικοι εργαζόμενοι;

ε) Αξιοποιήστε τις φωτογραφίες που βρήκατε από το διαδίκτυο, επιλέξτε εκείνες που, κατά τη γνώμη σας, αποτυπώνουν καλύτερα το φαινόμενο σε παγκόσμια κλίμακα και δημιουργήστε μια οπτική αναπαράσταση του κοινωνικού προβλήματος είτε δημιουργώντας ένα αρχείο παρουσίασης διαφανειών (PowerPoint) είτε χρησιμοποιώ-ντας με το πρόγραμμα Windows MovieMaker μια οπτική αναπαράσταση, την οποία μπορείτε να εμπλουτίσετε με μουσική για πιο υποβλητικό συναισθηματικά αποτέλεσμα. Την τελική εργασία σας θα αναρτήσετε στο Wiki.

3^η ομάδα: Εργαστείτε από κοινού με τα μέλη της ομάδας σας και με τη βοήθεια μηχανών αναζήτησης (Google, Yahoo) βρείτε στοιχεία για τους οικονομικούς μετανάστες και τις προσπάθειες ενσωμάτωσής τους στη χώρα μας, περιηγούμενοι κυρίως στις ιστοσελίδες των εφημερίδων (αξιόλογο υλικό περιέχει και η υπερσύνδεση http://estia.hua.gr:8080/dspace/bitstream/123456789/1050/1/Haliapa_Anastasia_Phd.pdf , η οποία αφορά στη διδακτορική διατριβή της κας Αν. Χαλιάπα στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο).

Συγκεντρώστε τις πληροφορίες που βρήκατε στο διαδίκτυο από την έρευνά σας σε επιλεγμένες έγκυρες και ενημερωμένες ιστοσελίδες. Αφού αξιολογήσετε το υλικό σας, επιλέξτε τα στοιχεία που σας χρειάζονται για την εργασία σας, την οποία θα συντάξετε με τη βοήθεια του επεξεργαστή κειμένου και η οποία θα απαντά στα ακόλουθα ερωτήματα:

α) Η Ελλάδα πλέον έχει χάσει την εθνική ομοιογένειά της και αποτελεί χώρα υποδοχής μεταναστών. Πότε εκδηλώθηκε το φαινόμενο αυτό και ποιες οι αιτίες εκδήλωσής του;

β) Πώς αντιμετώπισε και πώς αντιμετωπίζει η ελληνική κοινωνία τους οικονομικούς μετανάστες; Αναφέρετε συγκεκριμένα παραδείγματα από τον περιοδικό Τύπο αλλά και από προσωπικά σας βιώματα, κατά προτίμηση με παιδιά μεταναστών.

γ) Το σχολείο ως φυτώριο ανθρωπιστικών και αντιρατσιστικών ιδεών. Έχετε αλλοδαπούς συμμαθητές; Αν ναι, σε τι ποσοστό; Πώς αντιμετωπίζονται από τους συμμαθητές σας και το εκπαιδευτικό προσωπικό; (καλό θα ήταν να παρατεθούν -ανώνυμα πάντα!- αυτούσιες οι απόψεις των παιδιών). Πώς το σχολείο μπορεί να προωθήσει την ισότητα και την αλληλεγγύη μεταξύ των ανθρώπων;

Για την τελική εργασία σας θα αξιοποιήσετε τον επεξεργαστή κειμένου και θα την αναρτήσετε στο Wiki.

4^η ομάδα: εφοδιαστείτε με έμπνευση, υπομονή, άνετα παπούτσια και μια φωτογραφική μηχανή. Βγείτε στους δρόμους της πόλης σας και φωτογραφίστε στιγμιότυπα παιδιών «εν ώρα εργασίας» (παιδιά σε επιχειρήσεις, παιδιά των φαναριών, παιδιά που ζητιανεύουν). Έτσι, θα δημιουργήσετε ένα φωτορεπορτάζ για τα «ποικιλοτρόπως» εργαζόμενα παιδιά. Με τις φωτογραφίες θα φτιάξετε ένα αρχείο PowerPoint, όπου κάθε φωτογραφία θα συνοδεύεται από λεζάντα – κείμενο, που θα προσδιορίζει ό,τι απεικονίζεται. Την τελική εργασία σας θα αναρτήσετε στο Wiki.

5^η ομάδα: ώρα για δημιουργική γραφή! Εμπνευστείτε από το ποίημα της Δ. Χριστοδούλου και δημιουργήστε τα δικά σας λογοτεχνήματα σε πεζή ή ποιητική μορφή με ανάλογο θέμα χρησιμοποιώντας τον επεξεργαστή κειμένου. Θα εργαστείτε ομαδικά στο πλαίσιο της συνεργατικής γραφής (θα ξεκινήσει ένας από την ομάδα και κάθε φορά το κείμενο θα συμπληρώνεται από άλλο άτομο, σαν να παραδίδει ο ένας στον άλλον μια αόρατη σκυτάλη). Φυσικά, θα φροντίσετε να μη χαθεί η νοηματική συνοχή του κειμένου σας. Το τελικό κείμενο θα το αναρτήσετε στο Wiki.

Αξιολόγηση

Μετά την ολοκλήρωση των εργασιών των 5 ομάδων, θα αφιερωθεί 1 διδακτική ώρα στην αξιολογική αποτίμηση της εμπειρίας μαθητών και εκπαιδευτικού από την εφαρμογή του συγκεκριμένου σεναρίου διδασκαλίας στο μάθημα της Λογοτεχνίας. Θα διατυπωθούν στην τάξη θετικές εντυπώσεις, θα εντοπιστούν ελλείψεις ή δυσκολίες, θα σχολιαστεί η παροχή κινήτρων και ο βαθμός συμμετοχικότητας όλων των μελών κάθε ομάδας, θα αξιολογηθεί η επάρκεια χρόνου για την υλοποίηση των εργασιών και θα προταθούν τυχόν αναγκαίες βελτιώσεις για την καλύτερη εφαρμογή της συγκεκριμένης πρότασης διδασκαλίας.

Βιβλιογραφία

-Σχολικό εγχειρίδιο «Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Β΄ Γυμνασίου», ΟΕΔΒ.

- Επιμόρφωση εκπαιδευτικών για την αξιοποίηση και εφαρμογή των ΤΠΕ στη διδακτική πράξη, τεύχος 3 (κλάδος ΠΕ02), β΄ έκδοση (αναθεωρημένη), Πάτρα Νοέμβριος 2010, ΙΤΥ.

-Νικολαΐδου Σοφία, Η διδασκαλία της λογοτεχνίας με ηλεκτρονικούς υπολογιστές, Επιμόρφωση εκπαιδευτικών για την αξιοποίηση και εφαρμογή των ΤΠΕ στη διδακτική πράξη, τεύχος 3 (κλάδος ΠΕ02), σελ. 129-140, β΄ έκδοση (αναθεωρημένη), Πάτρα Νοέμβριος 2010, ΙΤΥ.

-Παυλίδου Μαρία, Το Web2 και η αξιοποίησή του στα φιλολογικά μαθήματα, Επιμόρφωση εκπαιδευτικών για την αξιοποίηση και εφαρμογή των ΤΠΕ στη διδακτική πράξη, τεύχος 3 (κλάδος ΠΕ02), σελ. 216-231, β΄ έκδοση (αναθεωρημένη), Πάτρα Νοέμβριος 2010, ΙΤΥ.

-Νέζη Μαρία, Εκπαιδευτικές εφαρμογές Wiki, Επιμόρφωση εκπαιδευτικών για την αξιοποίηση και εφαρμογή των ΤΠΕ στη διδακτική πράξη, τεύχος 3 (κλάδος ΠΕ02), σελ. 232-246, β΄ έκδοση (αναθεωρημένη), Πάτρα Νοέμβριος 2010, ΙΤΥ.

Δικτυογραφία

http://www.iatrikathemata.gr/paidiergasia.htm, http://www.0-18.gr/, http://www.tydky.gr/news/news/stop-child-labour.html

http://estia.hua.gr:8080/dspace/bitstream/123456789/1050/1/Haliapa_Anastasia_Phd.pdf

http://www.synigoros.gr/?i=childrens-rights.el.home